Махшарша Булут: Тоодогу Жаан Жана Чокулар Сыры

Эй, достор! Бүгүн силер менен Кыргыз тоолорунун сырдуу дүйнөсүнө саякатка чыгып, өзгөчө бир уламышты – Махшарша Булуттун сырын чечмелеп көрөлү дейм. Балким, силер "Махшарша Булут" дегенди биринчи жолу угуп жаткандырсыңар, же буга чейин эле ичиңерден бир нерсени сезгендирсиңер. Бул жөн гана бир ат эмес, бул биздин эбегейсиз зор тоолорубуздун, атка конгон чокуларыбыздын жана жашоо берүүчү жамгырлардын ар бир тамчысында жашаган рух десек жаңылышпайбыз. Кыргызстандын кооз тоолоруна бир жолу чыккан адам андагы сырды, андагы улуулукту сөзсүз сезет. Тоолордун бийиктиги, анын улуулугу, түбөлүктүүлүгү бизди ар дайым суктандырып келет. Андагы ар бир таш, ар бир дарак, ар бир суу агымы өзүнүн уламышын, өзүнүн тарыхын камтыйт. Ал эми Махшарша Булут – ошол улуулуктун, өзгөрмөлүүлүктүн жана жаратылыштын чексиз күчүнүн символу.

Бул макалада биз анын сырдуу элесине тереңдеп кирип, Кыргызстандын кереметтүү тоолорунун, андагы жамгырлардын бийлерин жана эң бийик чокулардын рухун изилдейбиз. Силерге айта кетейин, бул жөн эле маалымат эмес, бул – биздин табиятка болгон сүйүүбүздүн, ага болгон терең урмат-сыйыбыздын чагылышы. Анткени, биздин ата-бабаларыбыз дайыма тоолор менен бирге жашап, анын ыйыктыгын туюп келишкен. Тоо – бул биздин тамырыбыз, биздин руханий байлыгыбыз. Ошондуктан, Махшарша Булут аркылуу биз кыргыздын руханий маданиятына, табиятка болгон мамилесине да баш баккан болобуз. Бул жерде биз жамгырдын тоолорго тийгизген таасирин, анын жашоо берүүчү күчүн, ошондой эле чокулардын сырдуу сулуулугун жана ага жетүүнүн маанисин сүйлөшөбүз. Келгиле, анда, бул укмуштуудай саякатка чогуу аттаналы! Биздин максат – жөн гана окуу эмес, бул жерден өзүңөргө руханий азык алып, Кыргызстандын табиятына дагы бир жолу суктануу. Тоолордун кучагындагы жашоонун маңызын чогуу издейли.

Махшарша Булут ким же эмне? Кыргыз тоолорунун сырдуу периштеси

Махшарша Булут деген атты укканда, балким, силердин оюңарда бийик тоолордун чокуларын каптаган сырдуу ак туман же күтүүсүздөн төккөн жамгырдын сүрөтү тартыла баштагандыр, туурабы, достор? Чынында да, бул атка терең маани камтылган. Кыргыз эли байыртадан эле табиятты ыйык тутуп, анын ар бир кубулушуна өзгөчө маани берип келген. Тоолор, дарыялар, асман, булуттар – алардын баары тең өзүнүн рухуна ээ деп эсептелген. Махшарша Булут – бул дал ошол тоолуу аймактарга мүнөздүү болгон жаратылыштын кубулуштарынын: бийик чокуларды ороп турган тумандардын, күтүүсүздөн төккөн жамгырдын жана анын артынан келген таза абанын, табияттын кайра жаралуусунун топтомдуу образы десек болот. Бул жөн гана физикалык булут эмес, бул – тоонун жан дүйнөсү, анын сыры жана күчү!

Мына, элестетип көргүлөчү: тоого чыгып баратасыңар, анан күтүүсүздөн туман каптап, айлананы эч нерсе көрүнбөй калат. Ошол учурда силерди кандайдыр бир сырдуу күч курчап алгандай сезилет, туурабы? Мына ошол сезим – Махшарша Булуттун элеси. Ал кээде бир саамга гана көрүнүп, анан дароо жок болуп кеткендей сезилет, бирок артынан тазалыкты жана жаңыланууну калтырат. Ал тоо койнун ээлеп, андагы ар бир өсүмдүктү, ар бир жандыкты суусу менен жандырып, жашоо берет. Кыргыз элинин оозеки чыгармачылыгында, дастандарында да табияттын ушундай сырдуу күчтөрү көп чагылдырылат. Махшарша Булут – бул кыргыздардын тоого болгон терең сүйүүсүнүн жана анын ар бир кубулушуна болгон урмат-сыйынын көрүнүшү. Ал тоолуктардын жашоосунун ажырагыс бир бөлүгү. Ошол Махшарша Булуттун аркасы менен тоолордун койнунда жашыл чөптөр жайнап, мөңгүлөр толуктанып, булактар шарылдап агып турат. Бул – жашоонун жана өнүгүүнүн кепили. Ошондуктан, биз аны жөн эле булут деп айтпастан, ага сырдуу периште деген маани берип жатабыз. Бул периште тоонун тынчтыгын, анын бийиктигин жана чексиз сулуулугун сактап турат. Махшарша Булут аркылуу биз тоодогу жашоонун философиясын, анын жөнөкөйлүгүн жана ошол эле учурда татаалдыгын түшүнө алабыз. Бул ар бир тоолук адамдын жүрөгүндө жашаган, тоого болгон терең байланышты чагылдырган руханий символ. Ошентип, достор, Махшарша Булут – бул Кыргыз тоолорунун гана эмес, биздин руханий дүйнөбүздүн да бир бөлүгү. Ал бизге табияттын күчүн жана сулуулугун эскертип турат, ошол эле учурда ага болгон урмат-сыйыбызды тереңдетет.

Кыргыз тоолорунун улуулугу: Асманга жеткен алптар

Эми, достор, Кыргыз тоолорунун өзүнө токтолсок. Алар жөн гана бийик тоо кыркалары эмес, алар – тарыхтын, маданияттын жана эбегейсиз зор жаратылыштын тирүү күбөлөрү. Кыргызстандын 90%дан ашык аймагын тоолор ээлеп турат, бул бизди тоо эли экенибизди дагы бир жолу далилдейт. Асман тиреген чокулары, терең капчыгайлары, туптунук көлдөрү жана шаркыраган дарыялары менен Кыргызстан чыныгы тоо бейиши десек жаңылышпайбыз. Тянь-Шань жана Памир-Алай тоо системаларынын алп чокулары бул жерде жайгашкан. Мисалы, Жеңиш чокусу (7439 м) жана Хан-Теңири (7010 м) сыяктуу алптар дүйнөнүн эң бийик тоолорунун катарына кирет жана альпинисттер үчүн чыныгы чакырык болуп саналат. Бул чокулар жөн гана бийиктик эмес, алар улуулуктун, күчтүн жана чексиз эрктин символу. Аларга чыгуу – бул жөн гана физикалык эрдик эмес, бул – адамдын өзүн-өзү таанып билүүсүнүн, руханий өсүүсүнүн жолу.

Бул жердеги тоолор дүйнөнүн башка аймактарындагы тоолорго окшошпойт. Алардын өзүнүн өзгөчө харизмасы, өзүнүн сыры бар. Кээде күндүн нуруна чагылып жаркыраса, кээде Махшарша Булуттун койнунда жашырынып, сырдуу көрүнүш тартуулайт. Алардын ар бир бурчунда табияттын кереметтери жашырынып турат: сейрек кездешүүчү жаныбарлар, эндемик өсүмдүктөр, көз жоосун алган пейзаждар. Мисалы, ак илбирс, Тянь-Шань тоо койу, аркар сыяктуу жаныбарлар дал ушул бийик тоолордун койнунда эркин жашайт. Алар – бул табияттын тазалыгынын жана бүтүндүгүнүн көрсөткүчү. Ошондой эле, дары чөптөр, уникалдуу гүлдөр да бул жерде кеңири таралган. Кыргыз тоолору – бул жөн гана жаратылыш объектиси эмес, бул – биздин элдин мурасы. Ал биздин тарыхыбызды, уламыштарыбызды, баатырдык эпосторубузду сактап келет. Алар биздин маданиятыбыздын, салт-санаабыздын, жашоо образыбыздын негизи. Биздин элдин көчмөн жашоо образы дайыма тоолор менен тыгыз байланышта болгон. Жайлоолордогу мал чарбачылык, жайдын аптабында тоо сууларынан сергектик алуу – мунун баары тоолордун биздин жашообуздагы маанилүү ордун айгинелейт. Демек, Кыргыз тоолору – бул жөн эле географиялык объект эмес, бул – биздин жан дүйнөбүздүн бир бөлүгү, биздин сыймыгыбыз. Алар бизди ар дайым алдыга умтулууга, бийиктиктерди багындырууга шыктандырат.

Бийик тоолордогу жамгырдын бийи: Жашоонун булагы

Жамгыр – бул жөн эле суу тамчыларынын жерге түшүшү эмес, достор. Бийик Кыргыз тоолорунда жамгырдын өзүнчө бир сыйкыры, өзүнчө бир бийи бар. Тоонун эң бийик чокуларынан төмөн карай шарылдап аккан дарыялар, туптунук көлдөр жана жапжашыл жайлоолор – мунун баары жамгырдын аркасында гана мүмкүн болот. Махшарша Булуттун эң маанилүү элестетүүлөрүнүн бири дал ушул жашоо берүүчү жамгыр. Ал абаны тазалап, чаң-топуракты жууп, бардык нерсени жаңылап, жашоонун жаңы циклин баштайт. Бийик тоолуу аймактарда жамгырдын мааниси өзгөчө чоң. Бул жердеги экосистема анын ар бир тамчысына көз каранды. Жайдын ысык күндөрүндө күтүүсүздөн төккөн жаан абаны муздатып, чарчаган жерди сугарып, өсүмдүктөргө жаңы жашоо тартуулайт.

Тоолордогу жаан кээде акырын шыбырап, кээде катуу куюп, ар кандай маанайды тартуулайт. Ал кээде бир саатка гана созулса, кээде бир нече күн тынбай төгүшү мүмкүн. Бирок, анын артынан дайыма күн ачылып, асман дагы да туптунук болуп, жаратылыш дагы да жагымдуу көрүнөт. Жаандан кийинки тоонун абасы – бул баа жеткис байлык. Ал адамдын өпкөсүн тазалап, денесине күч-кубат берип, жан дүйнөсүнө тынчтык тартуулайт. Биздин ата-бабаларыбыз дайыма жамгырга сыйынып, аны ыйык тутуп келишкен. Анткени, алар жамгырдын түшүмдүүлүккө, малдын семиришине жана жалпы эле жашоонун гүлдөшүнө тийгизген таасирин жакшы билишкен. Жамгыр – бул асмандан түшкөн бата, Кудайдын ырайымы. Аны тоолуктар ар дайым кубаныч менен кабыл алышат. Ал ар бир гүлдүн, ар бир чөптүн, ар бир бак-дарактын өсүшүнө түрткү берет. Махшарша Булут болсо ошол жамгырды алып келүүчү, тоолорго жашоо берүүчү күчтүн символу катары каралат. Ал чокуларды аралап, нымдуулукту топтоп, анан аны жашоо берүүчү тамчылар менен жерге кайтарат. Бул – жаратылыштын улуу цикли, анын тынымсыз кыймылы жана жашоонун уланышынын кепили. Демек, Кыргыз тоолорундагы жаан жөн гана аба ырайынын кубулушу эмес, бул – жашоонун булагы, жаратылыштын ыйык бийи.

Чокуларды багындыруу: Руханий саякат жана эрктин символу

Достор, эми сөз чокулар жөнүндө болсун! Кыргыз тоолорунун эң бийик чокулары – бул жөн гана таш тоолор эмес, алар – адамдын эркин, туруктуулугун жана умтулуусун сынай турган чыныгы майдан. Ар бир альпинисттин, ар бир саякатчынын максаты – ошол асманга жеткен чокуларды багындыруу. Бирок, бул жөн гана физикалык күчтү талап кылбайт, бул – руханий саякат. Тоо чокусуна чыгуу процесси – бул өзүң менен өзүң болгон күрөш, өзүңдүн мүмкүнчүлүктөрүңдү таанып билүү. Жолдо кездешкен ар бир кыйынчылык, ар бир тоскоолдук сени күчтүү кылат, сенин эркинди бекемдейт.

Чокуга чыгып, төмөн жакты караганыңда, дүйнө сенин бутуңдун алдында тургандай сезилет. Ошол учурда сенин жүрөгүңдү чексиз эркиндик жана канааттануу сезими каптайт. Бул – сөз менен айтып бүткүс сезим, аны бир гана башынан өткөргөн адам гана толук түшүнө алат. Ошондуктан, Махшарша Булуттун сыры дагы ушул чокулар менен тыгыз байланышта. Ал чокуларды ороп турган туман, жаан болуп, алардын улуулугун дагы да арттырат. Чокулар – бул биздин ата-бабаларыбыз үчүн да ыйык жай болгон. Алар ошол бийик жерлерге чыгып, Кудайга жалынып, бата сурашкан. Ар бир чоку өзүнүн аталышы, өзүнүн уламышы менен сырдуу жана ыйык. Аларды багындыруу – бул жөн гана спорттук жетишкендик эмес, бул – табият менен адамдын ортосундагы терең байланышты кайрадан сезүү. Бул жерде ар бир дем алган абаң, ар бир кадамың – бул жашоонун маңызын түшүнүүгө болгон умтулуу.

Эң бийик чокуларга чыгуу – бул оор, бирок сыйлыкка татыктуу жол. Ал сага өзүңдүн ички күчүңдү табууга, тоскоолдуктарды жеңүүгө жана жашоонун ар бир учуруна ыраазы болууга үйрөтөт. Ошол чокулардын үстүндө турганыңда, сен жөн гана бир жерде турбайсың, сен – ааламдын бир бөлүгү экениңди сезесиң. Сенин алдыңда чексиз мейкиндик, арткыңда басып өткөн жол жана ичиңде чексиз эрдик. Ошондуктан, чокуларды багындыруу – бул физикалык эле эмес, руханий саякат деп бекеринен айтылбайт. Ал сени өзгөртөт, сенин көз карашыңды кеңейтет жана жашоого болгон сүйүүңдү арттырат. Махшарша Булуттун сыры дал ушул бийик чокулардын эң тереңинде жатат, ал жерде табияттын күчү менен адамдын эрки бир бүтүн болот.

Жыйынтык: Кыргыз рухунун күзгүсү

Ошентип, достор, биз бүгүн Махшарша Булуттун, Кыргыз тоолорунун, андагы жамгырдын жана бийик чокулардын сырдуу дүйнөсүнө бир аз болсо да баш бактык. Биз бул саякатта табияттын улуулугун, анын жашоо берүүчү күчүн жана адамдын ага болгон терең байланышын түшүнүүгө аракет кылдык. Махшарша Булут – бул жөн гана бир ат эмес, ал – Кыргызстандын табиятынын руху, анын өзгөрүлмөлүүлүгүнүн, сырдуулугунун жана жашоо берүүчү күчүнүн символу. Ал бизге жамгырдын ар бир тамчысынын, тоонун ар бир ташынын жана чокулардын ар бир бийиктигинин канчалык маанилүү экенин эскертип турат.

Кыргыз тоолору – бул жөн эле географиялык объект эмес, алар – биздин тарыхыбыздын, маданиятыбыздын жана руханий байлыгыбыздын сактоочусу. Алар бизди ар дайым бийиктиктерге умтулууга, кыйынчылыктарга моюн сунбоого жана табиятты сүйүүгө үйрөтөт. Тоолордогу жамгыр болсо – бул жашоонун булагы, табияттын жанданышынын кепили. Ал бизге тазалыкты, жаңыланууну жана түшүмдүүлүктү алып келет. Ал эми чокуларды багындыруу – бул жөн гана физикалык эрдик эмес, бул – өзүң менен өзүң болгон күрөш, руханий өсүү жана чексиз эрктин символу.

Бул макаланы окугандан кийин, силердин ар бириңер Махшарша Булуттун сырын дагы да тереңирээк түшүнүп, Кыргыз тоолорунун кооздугуна дагы бир жолу суктанат деп ишенем. Табият бизге ар дайым сабак берет, анын ар бир кубулушунда, ар бир бурчунда терең маани жатат. Келгиле, биз да ошол маанини түшүнүп, табиятты сактап, аны урматтап жашайлы. Анткени, биздин келечегибиз – дал ошол таза табиятта, анын улуулугунда. Достор, унутпагыла, Махшарша Булут ар дайым биздин тоолордун койнунда жашайт, бизге шык берип, жашоонун маңызын эскертип турат. Ошондуктан, Кыргыз тоолоруна барганда, андагы жамгырды сезгенде, чокуларга көз чаптырганда, Махшарша Булуттун бар экенин эстеп койгула. Ал силерди ар дайым колдоп, жаңы бийиктиктерди багындырууга дем берет.